Hipertonik Nedir? Hipertonik Çözelti Ne Demektir?

Hipertonik ortam, hipertonik solüsyon veya hipertonik çözelti kavramlarıyla sıkça karşılaşıyoruz. Bu yazıda hipertonik nedir ya da hiperto...

...

Hipertonik ortam, hipertonik solüsyon veya hipertonik çözelti kavramlarıyla sıkça karşılaşıyoruz. Bu yazıda hipertonik nedir ya da hipertonik çözelti ne demek gibi soruları cevaplamaya çalışacağız.

Hipertonik, başka bir çözeltiden daha yüksek ozmotik basınca sahip çözelti anlamına gelir. Basit bir tabirle hipertonik ortam daha yoğun ortam demektir. Yoğun ortamın su ihtiyacı yani osmatik basıncı yüksek olur.
Hipertonik Çözelti Nedir?

Hipertonik, hipotonik ve izotonik gibi kavramları sadece iki ortamı kıyaslarken kullanırız. Yani tek başına bir çözeltiyi kıyaslamak yeterli olmaz.
İki çözeltiden ya da ortamdan yoğunluğu yüksek olan hipertonik, düşük olan hipotonik olur.
İki ortamın yoğunluğu aynıysa bu durumda iki ortam izotonik olur.

Yoğunluğu yüksek bir çözeltiye canlı bir hücre atarsanız hücre su kaybeder ve plazmoliz olur. Bu durumda çözelti hücreye göre hipertoniktir deriz. Hücre kendisinden daha az yoğun ortama atılırsa su alıp şişer. Bu durumda çözelti, hücreye göre hipotoniktir. Hücreyi izotonik bir ortama koyarsanız herhangi bir değişikliğe uğramaz. Çünkü iki ortamın yoğunluğu eşittir.

Hipotonik ortama konulan bitki hücresi su alırken, hipertonik ortama konan hücre su kaybeder.
Hipertonik Çözeltilerin Kullanılması

Hipertonik çözeltilerin günlük hayatta ve mühendislikte birçok kullanım alanı vardır. Örneğin, solüsyonları saflaştırmak ve deniz suyu arıtmak için ters osmoz kullanılabilir.

Bir yiyecek küflenmesin diye içine tuz katarız. Aslında burada yaptığımız şey ortamı hipertonik hale getirmektir. Hipertonik ortamın yoğunluğu yüksek olduğu için su oranı düşüktür. Yeterince suyun olmadığı yerde de bakteri enzimleri çalışmaz. Bu nedenle bakteriler küflendirme yapamazlar.

Konunun anlaşılması için osmoz ve difüzyon olaylarının iyi bilinmesi gerekir. Su yoğunluğu eşitleyici hareket eder. Yani su geçişi iki ortamın yoğunluğu eşit olana kadar devam eder.
Hipertonik Solüsyonlarda Suyun Hareketi

Su yarı geçirgen bir zar boyunca hareket eder. Unutmayın, su çözünen parçacıkların konsantrasyonunu eşitlemek için hareket eder.

Zarın her iki tarafındaki çözeltiler izotonik ise, yani yoğunlukları eşitse, su serbestçe ileri ve geri hareket eder. Ancak yoğunluğu değiştirmez. Su, bir zarın hipotonik (daha az yoğun) yanından hipertonik (daha çok konsantre) tarafa doğru hareket eder. Akışların yönü, çözeltiler izotonik olana kadar devam eder.

Burada su bir örnektir. Su yerine başka bir çözücü olsa da durum aynıdır.
Neden Karıştırıyoruz?

"Hipertonik" ve "hipotonik" terimleri, öğrencileri referans çerçevesini dikkate almayı ihmal ettikleri için sıklıkla karıştırırlar. Örneğin, bir tuz çözeltisine bir hücre yerleştirirseniz, tuz çözeltisi hücre plazmasından hipertoniktir (daha yoğun). Ancak, durumu hücrenin içinden görüyorsanız, plazmanın tuzlu suya göre hipotonik olduğunu düşünebilirsiniz.

Bir de çözeltilerde genellikle tek bir çözünen olmaz. Örneğin bir tarafta daha fazla NaCI varken diğer tarafta daha fazla KCI olabilir. Bu durumda iki iyon bakımından durum farklı olacaktır. Çözeltilerden biri NaCI açısından hipertonikken, diğeri ise KCI açısından hipertonik olacaktır.